تداوم رکود اقتصادی، افزایش تورم و سقوط ارزش پول ملی قدرت خرید طبقه متوسط را کاهش داده و آنها را به فقر می‌کشاند. یک اقتصاددان می‌گوید با “نحیف” شدن طبقه متوسط، اقتصاد به سختی می‌تواند در مسیر توسعه حرکت کند.
ازدحام مردم برای خرید گوشت به قیمت یارانه‌ای (عکس از آرشیو)نایب رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران می‌گوید مصوبه نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای اهدای کمک کالایی به ۶۰ میلیون ایرانی نشان دهنده نیازمندی این قشرها و گسترش فقر است.
عباس آرگون، روز جمعه ۱۸ مهر به خبرگزاری ایلنا گفت بخش عمده‌ای از جامعه ایران را طبقه متوسط تشکیل می‌دهند که کاهش روزافزون درآمدهای آنها با افزایش شدید هزینه‌ها تناسبی ندارد.
این فعال بخش خصوصی در ادامه افزود: «در شرایط فعلی و با نرخ تورم موجود سفره‌های مردم کوچک‌تر می‌شود. اگر فردی تا دو سال گذشته حقوق چهار میلیون تومانی دریافت می‌کرد، یعنی درآمد هزار دلاری داشت. در صورتی که اکنون با احتساب ۲۰ درصد افزایش حقوق اگر به پنج میلیون تومان رسیده باشد، این رقم نزدیک به ۲۵۰ دلار است یعنی در دو سال اخیر قدرت خرید مردم یک چهارم شده است.»
کاهش قدرت خرید؛ از یک چهارم تا یک ششم
این محاسبه چندان دقیق به نظر نمی‌رسد. عباس آرگون ظاهرا مبنای محاسبه را بهای ارز در سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی (نیما) در نظر گرفته که به گفته او “بخش عمده از مواد اولیه وارداتی” با آن وارد می‌شود.
به این حرف دو اشکال می‌توان گرفت. یکی این که سامانه “میانگین موزون نرخ بازار ارز” متعلق به بانک مرکزی در پایان معاملات این هفته بهای فروش هر دلار در سامانه نیما را ۲۴ هزار و ۱۴۴ تومان و در صرافی‌های مجاز نزدیک به ۲۹ هزار تومان ثبت کرده است.
دیگر این که برخی کالاهای وارداتی با دلار آزاد وارد می‌شود که اکنون حدود ۳۰ هزار تومان است و کالاهای وارداتی با ارز نیمایی هم اغلب با همین قیمت در بازار عرضه می‌شوند.
بر این اساس حقوق پنج میلیون تومانی یک ششم و حداکثر یک پنجم هزار دلار بیشتر نمی‌شود و به همین دلیل سفره طبقه متوسط باز هم کوچک‌تر شده است. افزون بر این برای سنجش شتاب حرکت قشر متوسط به سمت فقر باید خط فقر هم مشخص شود.
به تازگی بحث‌هایی در رسانه‌های فارسی‌زبان درباره میزان خط فقر در ایران منتشر شده و برخی آن را بین ۸ تا ۱۰ میلیون تومان هم برآورد کرده‌اند.
فقر مطلق، فقر نسبی
این ارقام تا کنون نه توسط مراکز رسمی اعلام شده نه به عنوان نتیجه یک بررسی کارشناسانه ارائه شده‌اند. با این همه شواهد زیادی حاکی از حرکت پرشتاب طبقه متوسط ایران به سمت فقر است.
فقر به طور کلی در دو حالت نسبی و مطلق ارزیابی می‌شود. در فقر مطلق فرد از عهده تامین نیازمندی‌های اساسی زندگی مانند سرپناه و مواد غذایی هم بر نمی‌آید. در فقر نسبی مسئله از دست رفتن استانداردهای زندگی و بهره‌مند نبودن از حداقل رفاه است که امروز شامل بخش بزرگی از طبقه متوسط ایران می‌شود.
خط فقر در کشورهای مختلف، بسته به میزان رفاه عمومی بسیار متفاوت است. بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد در کشورهایی با درآمد متوسط فردی که کمتر از سه دلار و ۲۰ سنت در روز در اختیار داشته باشد فقیر محسوب می‌شود.
این بانک می‌گوید فقر بسیار شدید شامل کسانی است که در روز کمتر از یک دلار و ۹۰ سنت در اختیار داشته باشند. بر این اساس اگر یک خانواده چهار نفره در ماه کمتر از ۲۲۸ دلار درآمد داشته باشد در فقر شدید به سر می‌برد.
این رقم با در نظر گرفتن بهای دلار در بازار آزاد شش میلیون و ۸۴۰ هزار تومان می‌شود که از دریافتی ماهیانه بسیاری از شاغلان و بازنشستگان ایرانی بسیار بیشتر است.
رکود اقتصادی و تورم
سعید مسگری، پژوهشگر مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با سایت “اقتصاد۲۴” تاکید کرده آنچه از تعیین رقمی به عنوان خط فقر مهم‌تر است توجه با این واقعیت است که فقر نسبی برای افراد و خانوارها در حال افزایش است و این روند در دهه ۹۰ تشدید شده است.
او افزود کاهش رشد اقتصادی و افزایش تورم از عواملی هستند که در کاهش قدرت خرید طبقه متوسط و فقیرتر شدن سریع آنها نقشی بسیار مهم دارند.
جمهوری اسلامی برای سومین سال متوالی رشد اقتصادی منفی را تجربه می‌کند. تورم نیز در چهار دهه گذشته، جز در سال‌های انگشت شماری دو رقمی بوده و اکنون به حدی است که بانک مرکزی هدف گذاری خود را کاهش تورم به ۲۲ درصد اعلام می‌کند.
مسگری می‌گوید در سال‌های گذشته درآمد خانواده‌ها به نسبت تورم افزایش نیافته و به همین دلیل قدرت خرید طبقه متوسط به مرور کاهش یافته و آنها را به سمت فقر سوق می‌دهد.
پیامد فقیر و “نحیف” شدن طبقه متوسط
او درباره پیامد این روند گفت: «طبقه متوسط یکی از عوامل موثر در توسعه و رشد اقتصادی کشور است و زمانی که این طبقه نحیف می‌شود، باعث می‌شود که اقتصاد به سختی بتواند در ریل توسعه قرار گیرد و حتی تبعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز داشته باشد.»
به نظر می‌رسد با ادامه روند کنونی که چشم‌انداز روشنی برای برون رفت از آن وجود ندارد، و با توجه به بحران کرونا که بیکاری و رکود اقتصادی را تشدید کرده، سرنوشت محتوم بخش بزرگی از طبقه متوسط ایران سقوط به سمت فقر است.
عضو اتاق بازرگانی تهران به ایلنا می‌گوید با ادامه سقوط ارزش پول ملی و کاهش قدرت خرید، طبقه متوسط ایران به سمت طبقه فقیر حرکت و طبقه فقیر در فقر مطلق قرار می‌گیرد.
یکی از علت‌های اوج گرفتن بهای دلار و سقوط ارزش ریال کمبود منابع ارزی عنوان می‌شود. عباس آرگون با اشاره به این که صادرات ایران امسال ۳۵ درصد کاهش یافته به ایلنا گفته است: «در جهت رفع محدودیت‌هایی که به جهت تحریم‌ها به وجود آمده باید یک رابطه منصفانه با دنیا ایجاد کرد.»
او در باره روابط “منصفانه” با دنیا توضیح بیشتری نداد. جمهوری اسلامی از آغاز تاسیس خود بر طبل دشمنی با آمریکا و کشورهای غربی کوبیده و با تعمیم این سیاست به هم‌پیمانان ایالات متحده در منطقه، روز به روز منزوی‌تر شده است.
